Τα ντουρντουβάκια

Στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη υπάρχει μια λέξη που δεν εμφανίζεται σε άλλα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας. Η λέξη που χρησιμοποιήθηκε ως τίτλος του παρόντος. Η λέξη ντουρντουβάκι αποτελεί ελληνοποιημένη παραφθορά της βουλγαρικής λέξης τρούντοβι βόιτσκι (τάγματα εργασίας) ή του τρούντοβ βόινικ (φαντάρος αγγαρείας). Δηλώνει όλους εκείνους τους άνδρες, κατοίκους των προαναφερθεισών περιοχών που προσαρτήθηκαν από τη Βουλγαρία κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που επιστρατεύθηκαν από τον βουλγαρικό στρατό και εργάστηκαν στην κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων και σε άλλα έργα βαριάς σωματικής εργασίας. Το θέμα, εξ όσων γνωρίζω, δεν έχει απασχολήσει εκτεταμένα την έρευνα με εξαίρεση το βιβλίο της Δώρας Αυγέρη, Ντουρντουβάκια, Έλληνες σε βουλγαρικά τάγματα εργασίας (1941-1944), Σπανίδης, Ξάνθη 2022. Η λέξη είχε περάσει και στο καθημερινό λεξιλόγιο της περιοχής με τη σημασία του υποτακτικού.

Αυτοί που κλήθηκαν αρχικά ήταν στρατεύσιμοι του ελληνικού στρατού των κλάσεων 1941-1942 που δεν είχαν πολεμήσει στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο αλλά η στρατολόγηση σταδιακά επεκτάθηκε και σε άλλες ηλικιακές ομάδες καθώς και σε ανθρώπους που είχαν αντιστασιακή δράση ή που καταγγέλθηκαν ότι είχαν. Οι όμηροι στάλθηκαν στη Βουλγαρία και στη βουλγαροκρατούμενη Γιουγκοσλαβία όπου εργάζονταν με στρατιωτική οργάνωση σε καταναγκαστικά έργα με συνθήκες ιδιαίτερα άσχημες σχετικά με τη διατροφή, την ένδυση, την υγιεινή και τα ωράρια εργασίας τους. Παρέμειναν εκεί το ελάχιστο 6 μήνες αλλά η θητεία τους μπορεί να κρατούσε μέχρι 2 χρόνια.

Αφορμή για το μικρό αυτό σημείωμα στάθηκαν δύο φωτογραφίες που εντοπίστηκαν πριν καιρό στο αρχείο Βουλγαρικής Κατοχής στη Μακεδονία και Θράκη. Το συγκεκριμένο αρχείο, που πολλοί ιστορικοί το αποκαλούσαν αρχείο Χρυσοχόου, είναι ένα από τα πιο μελετημένα αρχεία μας. Παρόλο που το έχουν ήδη συμβουλευθεί εκατοντάδες ερευνητές, συνεχίζει να απαντάει σε ερωτήματα. Τα τελευταία τρία χρόνια το αρχείο διατίθεται μόνο στη ψηφιοποιημένη μορφή του (στον χώρο μας) για λόγους προστασίας του. Τα έγγραφα του αρχείου προέρχονται από τη Διεύθυνση Υπηρεσίας Αλλοδαπών του
Υφυπουργείου Δημοσίας Ασφαλείας του Υπουργείου Εσωτερικών και πρόκειται για κοινοποιήσεις (προς το γραφείο του πρωθυπουργού) εγγράφων σχετικών με τις ενέργειες των βουλγαρικών αρχών κατοχής σε βάρος του ελληνικού πληθυσμού της Μακεδονίας και Θράκης που συντάχθηκαν και στάλθηκαν από διάφορες ελληνικές υπηρεσίες της περιοχής.

Μία πρόσφατη επίσκεψη ενός ερευνητή μου θύμισε τις φωτογραφίες αυτές. Πρόκειται για δύο φωτογραφίες που συνοδεύουν έκθεση του Αθανάσιου Χρυσοχόου, τότε Γενικού Επιθεωρητή Νομαρχιών Μακεδονίας και μετέπειτα Γενικού Διοικητή Μακεδονίας τον Οκτώβριο του 1944 (λίγες μέρες μόνο πριν την αποχώρηση των Γερμανών). Στην έκθεση, που έχει ημερομηνία 30 Ιουλίου 1942 και που αναφέρεται στα μέτρα που οι βουλγαρικές αρχές κατοχής συνέχιζαν να παίρνουν σε βάρος του εκεί ελληνικού πληθυσμού, ο Χρυσοχόου έγγραφε ότι οι όμηροι αναγκάζονταν σε εξαντλητική εργασία, ότι αρκετοί είχαν χάσει τη ζωή τους σε ατυχήματα (κυρίως πτώσεις σηράγγων), ότι υποσιτίζονταν (οι φωτογραφίες αποδείκνυαν την κατάσταση των ομήρων) και ότι κανείς δεν ήξερε που βρίσκονταν.

Η γερμανική επίθεση στην Ελλάδα ξεκίνησε στις 6 Απρίλιου 1941. Στις 27 Απριλίου οι γερμανικές δυνάμεις κατέλαβαν την Αθήνα. Επακόλουθο της νίκης των Γερμανών ήταν η τριπλή κατοχή της Ελλάδας από την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Βουλγαρία. Για τους κατοίκους της ανατολικής Μακεδονίας αυτή ήταν η τρίτη βουλγαρική κατοχή μέσα σε τριάντα χρόνια (1913 η πρώτη, 1916-1918 η δεύτερη).

Για περισσότερες πληροφορίες διαβάστε το ενδιαφέρον άρθρο στο blog «Η Πόρπη μας», από το οποίο άντλησα πολλά κι εγώ.

Ευχαριστώ για την ανάγνωση

Γιώργος Κουμαρίδης