Φίλοι δι’ αλληλογραφίας

Ο Φαίδων Κοζύρης (1932-2010) υπήρξε διαπρεπής ακαδημαϊκός νομικός με σταδιοδρομία στις ΗΠΑ και στην Ελλάδα. Το αρχείο του, ευγενική δωρεά της συζύγου του, Λίτσας, την οποία ευχαριστούμε θερμά για την έμπρακτη και διαρκή της υποστήριξη, περιέχει πλήθος τεκμηρίων σχετικά με την πλούσια σταδιοδρομία του και την προσωπική του ζωή, η οποία μοιράστηκε μεταξύ των ΗΠΑ και της Ελλάδας. 

Ο Φ. Κοζύρης με τον Δ. Βακαλέρη στην κορυφή του Empire State Building τις πρώτες ημέρες μετά την άφιξη τους στις ΗΠΑ, 20.7.1954

Μία προσθήκη υλικού που έγινε μετά την ταξινόμηση και την περιγραφή του αρχείου απαρτιζόταν αποκλειστικά από φακέλους αλληλογραφίας που περιείχαν διπλωμένες επιστολές. Τους ανοίξαμε πριν από λίγο καιρό.

Πρόκειται για γράμματα που απαντούσαν σε μια αγγελία που είχε βάλει ο Φ. Κοζύρης στις αρχές της άνοιξης του 1955 στο γνωστό περιοδικό της εποχής Θησαυρός (δυστυχώς δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε το τεύχος). Ο Φ. Κοζύρης, που είχε μεταβεί στο Σικάγο των ΗΠΑ τον προηγούμενο χρόνο για μεταπτυχιακές σπουδές, ζητούσε αλληλογραφία με Ελληνίδες, κατοίκους Αθήνας και Θεσσαλονίκης και ηλικίας όχι μεγαλύτερης από τη δική του (ήταν τότε 23 χρονών).

Γιατί όμως να ενδιαφέρει το blog μία τέτοια αλληλογραφία; Απλά διότι η φιλία δι’ αλληλογραφίας ήταν για πάρα πολλά χρόνια μια ευρέως διαδεδομένη πρακτική επικοινωνίας. Κάτι καθημερινό μέσω του οποίου οι άνθρωποι, κυρίως οι νέοι και οι νέες, ενημερώνονταν, μάθαιναν γλώσσες, επικοινωνούσαν και έχτιζαν σχέσεις. Και γιατί τεκμήρια τέτοιου είδους μπορούν να βοηθήσουν την εξερεύνηση πτυχών της κοινωνικής ιστορίας και της ιστορίας των νοοτροπιών. Προφανώς σήμερα η πρακτική αυτή τείνει να εξαφανιστεί με τη διάδοση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας και τη γιγάντωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Όχι, προφανώς και η φιλία δι’ αλληλογραφίας δεν ήταν το facebook της εποχής, όπως ίσως θα εμφανιζόταν σε ένα σημερινό πρόχειρο δημοσιογραφικό τίτλο. Το μέσο διαμορφώνει το μήνυμα. Και άλλωστε οι συνθήκες της Ελλάδας και του κόσμου το 1955 ήταν ολότελα διαφορετικές.

Φάκελος αλληλογραφίας με γραμματόσημα. Ανασυγκρότησις,

Ο Φ. Κοζύρης δεν δημοσιεύει στην αγγελία το πλήρες όνομα του. Υπογράφει σαν P. Kox, γράφει ότι είναι δικηγόρος και Ελληνοαμερικανός. Οι απαντήσεις που δέχθηκε μας φάνηκαν πολλές. Δέχθηκε 108 επιστολές. Οι περισσότερες ήταν όντως από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα αλλά υπήρχαν και επιστολογράφοι από αλλά μέρη της Ελλάδας καθώς και από την Αίγυπτο, οι οποίες και διαμαρτύρονταν για αυτόν τον αποκλεισμό τους από την αγγελία. Περισσότερες οι μαθήτριες και οι φοιτήτριες και λιγότερες οι εργαζόμενες. Οι περισσότερες επιστολές έχουν γραφτεί με σωστή σύνταξη και ορθογραφία και ευανάγνωστο γραφικό χαρακτήρα. Οι πιο πολλές ήταν σύντομες (1 ή 2 σελίδες) υπάρχουν όμως ορισμένες που φτάνουν τις 4 ή ακόμα και τις 6 σελίδες.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Μία ας πούμε τυπική απάντηση στην αγγελία του Κοζύρη είναι αυτή:

Ή αυτή:

Οι κοπέλες αναρωτιούνται συχνά πως βρίσκουν το θάρρος να γράψουν σε έναν ξένο, φοβούνται μήπως φλυαρούν, περιγράφουν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους, ζητάνε απάντηση και αγωνιούν μήπως το γράμμα τους πεταχτεί στον κάλαθο των αχρήστων. Πολλές αναρωτιούνται πως είναι οι ΗΠΑ και θέλουν να μάθουν περισσότερα για την χώρα ενώ ταυτόχρονα εικάζουν ότι ο Ελληνοαμερικανός θα θέλει να μαθαίνει νέα από την Ελλάδα. Αρκετές γράφουν ότι πάντα ήθελαν να αλληλογραφούν με κάποιον Έλληνα του εξωτερικού ενώ άλλες θέλγονται από το επάγγελμα του αγνώστου, επάγγελμα που συνεπάγεται υψηλό μορφωτικό επίπεδο.

Η επιστολογράφος αριθμεί στη δεξιά σελίδα τους λόγους για τους οποίους γράφει στον άγνωστό της άνδρα.

Οι περισσότερες προφανώς και έχουν μια συστολή. Γράφει η Ματίνα Ι. από την Αθήνα «Όσο για τα αισθήματα μου, τα όνειρα μου, τις φιλοδοξίες μου και γενικά για τον εσωτερικό μου κόσμο πιστεύω να συμφωνήτε και εσείς ότι είναι πολύ νωρίς ακόμη για να σας μιλήσω». Αρκετές γράφουν ότι αν η επικοινωνία συνεχιστεί θα επιθυμούσαν ανταλλαγή φωτογραφιών. Είναι λίγες αυτές που στέλνουν φωτογραφία μαζί με την πρώτη επιστολή.

Αυτό που επαναλαμβάνεται συχνά όμως και που εξηγεί ίσως την διάδοση της φιλίας δι’ αλληλογραφίας είναι ένα αίσθημα μοναξιάς και απομόνωσης που φαίνεται ότι μοιράζονται αρκετές επιστολογράφοι. Σε μια Ελλάδα που τα ήθη είναι ακόμα πολύ αυστηρά και που οι ευκαιρίες επικοινωνίας με ανθρώπους του αντίθετου (ή και του ιδίου φύλου) για τα νεαρά κορίτσια μικρές, η επικοινωνία έστω και με αυτό τον μη άμεσο τρόπο είναι μια διέξοδος. Η οποία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα λόγω του τόπου κατοικίας του αγνώστου. Το όνειρο της μετανάστευσης υπάρχει άλλωστε σε αρκετές επιστολές και μέσω της αλληλογραφίας μπορεί να χτιστεί μία σχέση ή και, γιατί όχι, ένα δίκτυο.

Στις παραπάνω επιστολές επαναλαμβάνεται το αίσθημα της μονοτονίας και της μοναξιάς, σχεδόν πανομοιότυπα. Στην τελευταία υπάρχει ταυτόχρονα και ο πόθος της μετανάστευσης στις ΗΠΑ.

Υπάρχει βέβαια ακόμα το όνειρο του έρωτα ή του γάμου. Δεν εμφανίζεται συχνά ρητά. Ορισμένες κοπέλες όμως το θέτουν από την αρχή. Πολλές όμως είναι οι επιστολές που νιώθεις ότι έστω και υπόρρητα και εφόσον χτιζόταν μια σχέση δεν θα έβλεπαν αρνητικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο.         

                                                                                  

Ο έρως και ο γάμος

Ο Κοζύρης απάντησε σε λίγες από αυτές λακωνικά, στέλνοντας μια κάρτα. Στο αρχείο σώζονται λίγες ανταπαντήσεις και δεν μπορέσαμε να διαπιστώσουμε στην υπόλοιπη αλληλογραφία του αρχείου αν όντως δημιουργήθηκε κάποια μακροχρόνια φιλία.

Πολλοί θα μπορούσαν να παρατηρήσουν πολλά άλλα στη σειρά αυτών των επιστολών. Εμείς πέρα από τα προαναφερόμενα θα σημειώσουμε τη γλώσσα. Μία γλώσσα αρκετά διαφορετική. Με ολοκληρωμένες προτάσεις, μάλλον ξεχασμένους συνδυασμούς επιθέτων και ουσιαστικών («ευγενικά αισθήματα», «ηθικές αρχές», «η ωραία μας Αθήνα») και διακριτικότητα. Μακριά από εμάς η άκριτη νοσταλγία του παρελθόντος. Καθώς όμως ασχολούμαστε με αυτό το παρελθόν καθημερινά χαιρόμαστε αν μπορούμε να αναδείξουμε μικρές, μικρής ίσως σημασίας, ιστορίες.

Θερμές ευχαριστίες στη Λίτσα Κοζύρη για την άδεια δημοσίευσης και στη Μαρία Κοκολογιάννη για τη βοήθειά της.

Γιώργος Κουμαρίδης